Šta je srce?
Srce je dvofazna mišićna pumpa koja svojim ritmičkim kontrakcijama prima krv iz vena, i potiskuje je u arterije. Na taj način srce omogućava stalni protok krvi kroz cirkulacioni sistem i normalnu razmenu materija u tkivima. Postojeći fiziološkimehanizmi regulišu srčani ritam i na taj način prilagođavaju njegov rad (upumpavanje krvi u cirkulaciju), trenutnim potrebama organizma.
Srce je otprilike veličine stisnute pesnice, čija težina varira od 300 do 350 grama. Srce novorođenčeta teško je između 20 i 21 gram. Za jedan minut, u toku 60 do 80 srčanih „otkucaja“ (kontrakcija), kroz srce protekne 5 do 6 litara krvi, što predstavlja minutni volumen srca, i ukupnu količinu krvi u organizmu. Srce se sastoji od četiri komore: gornja leva i desna komora, kao i donjeg levog i desnog zaliska.
Kako radi srce?
Srce je šuplji mišićni organ konusnog oblika, smešten između pluća. srce je u grudima koso postavljeno iza tela grudne kosti i delova susednih grudnih hrskavica, a oko jedne trećine srca nalazi se sa desna a dve trećine sa leve strane središnje ravni tela. Sastoji se iz sledećih delova:
- Perikarda – membrane koja proizvodi seroznu tečnost koja okružuje i štiti srce od frikcije koja može nastati dodirivanjem sa drugim tkivima i organima
- Miokarda – poprečno-prugastih mišićnih vlakana od kojih je izgrađeno srce
- Epikarda – visceralnog lista perikarda u kome se nalazi celomni epitel kao i sve serozne opne
- Endokarda – omotača koji iznutra prekriva srčane šupljine i sve izbočine i formacije koje se tu nalaze
Ljudsko srce je izgrađeno od poprečno prugastih mišića, ali za razliku od svih drugih mišića ove vrste u telu, i ima automatsku kontrakciju, što znači da se na njegov rad ne može uticati voljom. Srce je jedinstven mišić zbog činjenice da se može kontrakovati čak i bez nervne stimulacije. Ova jedinstvena sposobnost srca omogućava njegovo uspešno presađivanje. Miokard srca je sačinjen od mišićnih vlakana i ćelija koje se nazivaju srčani miociti. Ove ćelije pod uticajem nervnih impulsa izazivaju kontrakovanje mišića čime se omogućava rad srca i pumpanje krvi kroz telo. Takozvani “generator” ovog stimulusa je sinodijalni čvor. Sinodijalni čvor se nalazi između gornje šuplje vene i desne pretkomore, a funkcija mu je prenošenje nervnog impulsa iz mozga u srčani mišić. Nervni impuls koji se putem sinodijalnog čvora prenosi do srca dovodi do kontrakcija srčanog mišića i omogućava rad ovog organa. U srcu se takođe nalaze i autonomna nervna vlakna koja zajedno čine srčani pleksus. Živac lutalac i simpatička vlakna povezuju srce sa simpatičkim, parasimpatičkim i senzornim nervnim stimulacijama i omogućavaju normalnu koordinaciju srca sa nervnim stimulusima koji dolaze iz mozga.
Srčana ušća su otvori pomoću kojih pretkomore komuniciraju sa komorama. Na ovim ušćima se nalazi valvularni aparat, odnosno srčani zalisci , koji sprečavaju vraćanje krvi iz komora u pretkomore. Na desnom pretkomorno-komornom ušću je trolisni (trikuspidalni) zalistak , a na levoj dvolisni (mitralni) zalistak. Otvori na arterijskim ušćima, tj na aorti, su tvorevine preko kojih leva i desna komora komuniciraju sa plućnom arterijom iaortom. Na ovim ušćima nalaze se po tri zalistka u obliku polumeseca, odnosno seminularnih zalistaka, koji formiraju prepreke koje sprečavaju povratak istisnute krvi u srčane komore.
Neki od delova srca su:
- Plućni zalistak
- Trikuspidalni zalistak
- Aortni zalistak
- Mitralni zalistak
- Desna komora
- Leva komora
- Desna pretkomora
- Leva pretkomora
Koja je funkcija srca?
Srce funkcioniše kao dvostruka pumpa – ritmičkim skupljanjem i širenjem njegovih pretkomora i komora krv se pumpa u dva pravca. Krv siromašna kiseonikom odlazi u pluća, odnosno mali krvotok, dok krv bogata kiseonikom odlazi u ostatak tela, takozvani veliki krvotok. Dakle, krv siromašna kiseonikom ulazi kroz gornju i donju šuplju venu u desnu pretkomoru srca, odakle se kroz desnu komoru pumpa u plućnu arteriju. Krv obogaćena kiseonikom ulazi u levu pretkomoru srca kroz četiri plućne vene. Nakon leve pretkomore krv ulazi u levu komoru, odakle se istiska u aortu.
Za vreme obavljanja fizičke aktivnosti, srce može da pumpa između 20 i 30 litara krvi u minutu kako bi ispunilo zahteve mišića. U toku mirovanja srce pumpa oko 5 litara krvi obogaćene kiseonikom u minutu. Optimalan srčani pritisak je između 130 (sistolički ili gorni) i 80 (dijastolički ili donji) mmHg.
Rad srca odvija se u neprekidnom ciklusu. Ovaj ciklus omogućen je koordiniranim pokretima mišića srca. Srčani ciklus sastoji se iz dve odvojene faze koje se u proseku ponavljaju između 70 i 80 puta u minutu u toku mirovanja tela. Ove dve faze su faza opuštanja i faza kontrakcije, odnosno dijastola i sistola. Srčano pumpanje je proizvod ritmičke kontrakcije i opuštanja srčanog mišića, koji se naziva miokardijum. Zalistci zatvaraju odnosno otvaraju ušća u određenoj fazi srčane akcije. Faza punjenja krvlju naziva se dijastola, a faza kontrakcije srčanog mišića i pražnjenje šupljine naziva se sistola. Pri kontrakciji zida pretkomora ili komora, zid se pomera unutar srca i potiskuje krv u komore. Pritisak tečnosti unutar komora primorava krv da napusti srce, kada se mišići koji čine zid pretkomore opuštaju i primaju novu količinu krvi. Mišići zidova komora su deblji, jer za razliku od pretkomora (koje moraju da usmere krv do komora), komore usmeravaju krv do svih organa u organizmu, od najbližih do najdaljih, i zato moraju da imaju veću masu kako bi ostvarili veću snagu pumpanja. Takođe, mišićni zid leve komore je deblji od desne, jer desna komora pumpa krv samo u pluća, dok leva komora snabdeva ostatak organizma. Pretkomorsko-komorski zalistci se otvaraju i zatvaraju kao rezultat cikličnih promena pritiska sa svakim otkucajem srca. Kada je pritisak u pretkomori viši od onog u komori, zalistak se otvori, u suprotnom zalistak je zatvoren.
Ukoliko se usled sužavanja koronarnih arterija smanji protok krvi kroz miokardijum, može doći do smanjenog protoka kiseonika kroz mišiće srca i okolnih tkiva. Ishemija miokarda može dovesti do pojave infarkcije miokarda, odnosno srčanog udara. Bolesti koje se mogu javiti na srcu uglavnom nastaju kao posledica upale, povrede zalistaka ili problema sa nervnom provodljivošću.
